فیروزه ایران صدرنشین بازارهای جهانی

فیروزه ایران صدرنشین بازارهای جهانی

برای هر ایرانی نام فیروزه تداعی گر فیروزه نیشابور است . معدنی كه پس از 7 هزارسال هنوز چراغی روشن دارد . قدیمی ترین تراش از فیروزه معدن نیشابور ، مجسمه ای به شكل یك گوساله است كه قدمت آن به اولین استخراج از معدن بازمی گردد . هم اكنون در موزه ایران باستان نگه داری می شود.

فیروزه ایرانی در دنیا آنچنان شناخته شده است كه برای سنجش كیفیت سایر فیروزه ها به عنوان مقیاس به كار می رود . نیشابور در 62 كیلومتری شمال غرب كشور واقع شده و با گذشت هزاران سال از استخراج معدن فیروزه ، این شهر روش اكتشاف آن مسكوت مانده و توسط بومی های منطقه سینه به سینه به امروز رسیده است .

در اصل نام توركویز (Turquoise) با فرمول شیمیایی CuAL₆(PO4)₄(OH)₈5H₂O یك آلومینیوم فسفات آبدار مس است كه به معنای سنگ تركی است . از این جهت این نام بر روی كانی ارزشمند ایرانی نهاده شد كه در زمان های باستان به منظور صادرات فیروزه به سایر كشورهای دور ونزدیك پس از استخراج رگه های این سنگ از معادن برای تراش آن را ابتدا به كشورهای عثمانی (تركیه امروز) فرستاده و سپس قسمت عمده آن از طریق جاده ابریشم به كشورهای مختلف صادر می شد . از این رو اروپا میان كه برای نخستین بار این سنگ را در عثمانی مشاهده كردند . نام آن را «تركی» نهادند .

بومیان امریكا معتقد بودند كه رنگ آبی آن منسوب به آسمان بهشتی و رنگ سبز آن منسوب به زمین است و همچنین سرخ پوستان معتقد بودند كه دارندگان فیروزه هیچ گاه از اسب به زمین نمی افتند .

با توجه به شرایط بسیار سخت تشكیل فیروزه ، تنها منبع شناخته شده از این سنگ گرانبها تا زمان های طولانی معادن فیروزه نیشابور بود كه برخی از انواع آن از كیفیتی استثنایی برخوردار بودند .

تنها دانستن این نكته كه بخش قابل توجهی از فیروزه ها و لاجوردی هایی كه به طور گسترده در بقره ها و تابوت فراعنه مصر به كار رفته از ایران بوده است . دال بر اهمیت جواهرات مخصوصا فیروزه در گذشته ایران بوده است .

این سنگ براساس نوع ، درصد تركیبات و محل تشكیل ، رنگ هایی دارد كه در طیف وسیعی از آبی كم رنگ تا آبی پررنگ ، سبز روشن و در مواردی سبز تیره نمودار می شود .

این سنگ در حرارت 220^̊c رنگ آبی آسمانی خود را به رنگ سبز تیره تبدیل می كند و سختی آن برحسب جدول 6-5 بوده و هرچه از میران آب در ساختمان آن كاهش یابد سختی آن افزوده می گردد .

در كشورهای اروپایی رنگ سبز فیروزه در ایران ، امریكا و اكثر كشورهای آسیایی رنگ آبی آسمانی دارای محبوبیت بیشتری است . از دیگر كشورهای صادر كننده فیروزه به جز ایران می توان به كشورهای امریكا ، مصر ، ازبكستان ، چین و استرالیا اشاره كرد .

استخراج

استخراج معدن فیروزه نیشابور به صورت زیرزمینی با حفر كانال های دنباله رو و كاملا سنتی انجام شده و با توجه به اینكه سنگ های دربرگیرنده از استحكام بالایی برخوردارند نگه داری معدن به صورت كاملا طبیعی است .

چگونگی تشكیل

تشكیل فیروزه به لحاظ فرایندهای شیمیایی بسیار پیچیده بوده و نیازمند شرایط بسیار خاص زمین شناسی است . به طور كلی جهت تشكیل فیروزه چندین مرحله پیچیده شیمیایی انجام می شود . ولی به طور ساده می توان گفت كه اسید سولفوریك حاصل از تجزیه پیریت و كالكو پیریت كه حاوی مقداری مس است در اثر برخورد با آپاتیت های موجود در سنگ ، تولید اسید فنویك و اسید فلوئوریدریك می كنند .

در اثر انحلال AL₂O₃ فلدسپات های موجود از هم پاشیده می شوند و تولید مقداری سولفات مس و اسید فنویك می كنند و محلول های حاوی فیروزه به دست می آید كه این محلول در حفره ها و شكاف های سطح مشترك بین طبقات رسوب كرده و جانشین فلدسپات ها می شود . از این رو در تمامی مراحل عامل كانی AL³⁺ كنترل كننده اصلی فاز كانی سازه فیروزه است .

رنگ سبز فیروزه نتیجه جانشینی بخشی از آهن در ساختمان فیروزه است و در اصطلاح نگین تراشان به فیورزه سبز قوچانی معروف است .

گاهی اوقات در درون فیروزه رگه هایی از جنس اكسید آهن ، نیكل و منگنز دیده می شود كه مانند درخت

 ( شجره ) پیش می آید . این گونه فیروز عربی نام گذاری می شود و گونه بدون رگه را عجمی می گویند .

فیروزه در گذشته و كمی امروز هم مانند زیر دسته بندی می شوند .

• ابواسحقی كه خیلی خوب و زیباست .
• ازهری
• سلیمانی كه كمی شیری رنگ است .
• سرمونی كه دانه های ریز طلایی مانند در آن است

        ( احتمالا پیریت )

• خاكی كه رنگ آبی آسمانی دارد .
• عبدالمجیدی كه خوش رنگ ولی دارای سختی كم است .
• عندلیبی كه از سلیمانی رنگ شیری آن كمتر است .

دیگر معادن فیروزه ایران

از دیگر معادن فیروزه در ایران كه فیروزه مرغوبی از آنها استخراج می شود می توان به معدن فیروزه باغو در 130 كیلومتری دامغان و معدن عبدالله گیو كه فیروزه آن به قوچانی معروف است اشار ه كرد .

نگه داری فیروزه

از آنجایی كه فیروزه در تركیب خود مقادیری آب دارد ، در صورتی كه در جاهای گرم و خشك نگهداری شود آب خود را از دست داده و به تدریج كم رنگ می شود . از این رو فیروزه نیشابور به سبب داشتن رنگ عالی سختی بالا و وجود مقادیر كم آب در ساختمان خود از كیفیتی خاص برخوردار است .

از این رو قضایی كه فیروزه در آن نگه داری می شود باید دارای كمی رطوبت بوده و اگر دارای هوایی گرم و خشك است با قراردادن مقداری آب در محل مذكور ، فضایی مناسب را جهت نگه داری فراهم ساخت . چون با تبخیر آب به تدریج رطوبت موردنیاز تامین می شود .

همچنین از چرب كردن فیروزه و آغشتن آن با موادی نظیر صابون ، شامپو یا الكل جدا خودداری شود و افرادی كه به طور طبیعی دارای پوستی چرب هستند باید دقت كنند كه فیروزه به طور مستقیم و برای مدت طولانی با پوست آنها در ارتباط نباشد .

به طور كلی چربی باعث می شود كه آلومینیوم موجود در فیروزه جانشین شده و رنگ آن از آبی به سبز تغییر كند . درا ین گونه موارد معمولا در صورت امكان جهت جلوگیری از روند جانشینی ، سطح فیروزه را تا جایی كه جانشینی انجام نشده تراشیده و مجددا صیقل می دهند .

فیروزه

وجه تسمیه : پیروزه – به دلیل اعتقاد افراد به پیروز بودن فرد دارنده این سنگ .

تورق : ندارد .

شكستگی : كونكوئیدال تا دانه ای

وزن مخصوص : 9/2 – 4/2 برحسب منطقه ( ایرانی 8/2 )

ضریب شكست نور : 62/1 غالبا غیرقابل اندازه گیری

مشخصات اپتیكی : دومحوری و مثبت

سیستم كریتالی‌: تری كلینیك

فلورسنسی : خنثی تا سبز و زرد ضعیف

شفافیت : Opaque

نام دیگر : كالائیت Callaite

ناخالصی ها : ناخالصی های تورمانند ( سیاه ، قهوه ای ، یا تریكس سفید )و ناخالصی های فلزی ، در برخی فیروزه ها كوارتز یافت می شود

استیل تراش : كابوشن ، مهره  ، حجاری

طیف : به زحمت قابل رویت در 432 – 420 نانومتر در نور بازتاب یافته .

حالت سنتز شده : حالت سنتزه شده فیروزه را مشخص به نام P.Gilson تولید نموده است .